Şerafettin GÜÇ

CARAMANİC KARAMAN ADININ KAYNAĞI (3)

W.R. Ramsay, Karaman’ın Lykaonia bölgesinde bulunduğunu ve “Laranda” ismiyle anıldığını belirterek, Hıristiyan halkın ise “Larada” dediklerini ifade etmekte, fakat resmî isminin Karaman olduğunu söylemektedir.

Kâtip Çelebi, Larende hakkında, Konya’nın güney doğusunda düz bir yerde kasaba ve kale olduğunu, akarsu, bağı ve bahçeleri, cami ve hamamlarının bulunduğunu söylemektedir. Karaman Eyaleti için ise, Osmanlılardan evvel bu bölgeyi Karamanoğulları fetih ettiğinden dolayı Karaman denildiğini, bu memleketin çok geniş olmasından dolayı Osmanlıların eline geçmesiyle birlikte ikiye bölündüğünü, denize yakın olan bölgeye İçil denildiğini, diğer bölgenin ise Konya merkez olmak üzere yedi sancaktan ibaret olduğunu belirtmektedir. Bu sancaklar Konya, Niğde, Akşehir, Beyşehir, Aksaray, Kırşehir ve Kayseri’den ibarettir.

İlyas Kirmâni ise Karamannâme isimli esersinde “Der Beyân-ı Belde-i Larende” ve “Der Beyân-ı Zuhû-l Karaman” başlığı altında genel olarak şunları söylemektedir. Bu yerin eski adının Larende olan ünlü bir şehir olduğunu, Türklerin akın akın gelerek oraya yerleştiğini, bunların neslinin Selçuk Boyu’ndan Kutalmış olduğunu, bu bölgedeki Türklerin Başbuğu olan Nureddin’e Alaaddin Keykubat’ın yerleşme izni verdiğini, iki oğlundan birinin adının Karaman olduğunu söylemektedir.

J. H. Kramers “Karaman Anadolu’da bir ahalinin ve bir kaza merkezinin adıdır. Uzun yıllar Karamanoğulları arazisini içine alan bütün mıntıkalarına Karaman denilmesine rağmen, Karaman (Karaman İli) adı verilen havalinin hududunun hayli değiştiği görülmektedir. Lycaonie ve Kilikya Torosları Antalya’ya kadar Anadolu’nun bütün güney sahilleri bu namı almıştır. Bir vilayet haline gelen bu bölgenin merkezi sonraki yıllarda Konya olmuştur. İçel sancağının bu vilayetten ayrılmasıyla Karaman ili’nin XVII. yy’da Niğde, Aksaray, Konya, Kırşehir, Kayseri ve Akşehir sancakları oluşturmaktadır. Eski ismi Larende olan Karaman şehri Konya’nın elli yedi kilometre güney doğusunda Toroslara kadar uzanan ovada, sahilden (Silifke) Torosları aşarak İç Anadolu’ya giden büyük ticaret yollarının üzerindedir. 1467 yılında Osmanlı topraklarına katılan ilin bu tarihten itibaren resmi kayıtlarda Larende ismini muhafaza etmesine rağmen Karaman vilayeti ismi altında anılmıştır.

Karaman isminin kaynağı hakkında ortaya atılan görüşlerin farklı olmasına rağmen, Karaman isminin Karamanoğulları ve bu beyliğin mensup olduğu Karaman Oymağı’ndan geldiği muhtemel görünmektedir.

Bununla birlikte çeşitli dağ adlarında (oronim) ve su adlarında (hidronim) görülebilecek söz konusu adların adlandırılan coğrafi objenin rengiyle ilgili olabileceği göz ardı edilmemelidir.

Karpov, Garaman adının Türkmence garamarın (‘bakmam’) ifadesinden geldiğini ileri sürmüş; Ataniyazov, bu fikre karşı çıkarak Akman ve Karaman’ı Akkoyunlu ve Karakoyunlu kök adlarıyla eşleştirmek gerektiğini; man, maŋ unsurunun ‘4-5 yaşında koyun’ demek olup “akkoyun” ve ‘garakoyun’ anlamına geldiğini dile getirmiştir (Ataniyazov, 1980: 33, 93)

Gerek Karpov’un gerekse Ataniyazov’un ak ve kara kelimelerine eklenen {+mAn} unsuru için ileri sürdükleri görüşler kanaatimizce doğru değildir.

Karaman sözcüğünün yukarıda verilen anlamlarının temelde kara sözcüğüne dayandığını, bu renk adına {+mAn} eki getirilmek suretiyle, kara yağız insanların (ya da kara yağız olması dilenen bebeklerin) ve kara renkli koyunların Karaman biçiminde adlandırıldığını; bu adlandırmadan Karaman kök adının, bu kök adına bağlı olarak da yer adları meydana geldiği kanaatindeyim.

Aşağıda ki konu adının kaynağı değil, adının değişmesi ile ilgidir.

[(Larende ne zaman Karaman oldu? Bu sorunun kesin cevabını belge ile vermek mümkün mü?)]

[Osmanlı Arşivi Dâhiliye Nezâreti Mektubi Kalemi’nde 1037/39 no ve H 1323/ M 1907 tarihli bir belgeye göre, Karaman Kaymakamlığı, Konya Vilâyeti’ne yazdığı yazıda, mührün Karaman Kaymakamlığı olarak değiştirilmesini istemektedir.]

[Taş binanın kitabesi; Karaman Belediye Daire-i Rüsumı Ancak şehir merkezindeki taş binanın R1307 H 1309 ve M 1891 tarihli kitabesinde Karaman Belediye Daire-i Rüsûmı ifadesi, şehrin adının daha önce Karaman’a dönüştüğünü gösteriyor. Buradan da anlaşılacağı üzere şehrin adının KARAMAN OLUŞUNUN KESİN TARİHİNİ BULMAK İÇİN DAHA ÇOK KAYNAĞA İHTİYAÇ VAR.]

[Osmanlı Devleti’nin hem merkez hem de taşra yönetiminde yaptığı en önemli değişikliklerden bir tanesi 1865 tarihli Vilâyet Nizâmnamesi’dir. Bu nizâmnâme ile devlet, eyalet sisteminden vilâyet sisteminde geçmiş ve taşrada yeniden teşkilatlanmaya giderek yönetim biçimini tekrar düzenlemiştir.

1868 tarihli ilk Konya Vilâyet Salnamesi’nde şehrin adı KAZÂ-İ KARAMAN olarak geçer.]

YENİ SİSTEMDE KARAMAN EYALETİ, KONYA VİLAYETİ ADINI ALIRKEN, LARENDE KAZASI DA KARAMAN KAZASI ADINI ALMIŞTIR. Bu değişimin ilk habercisi de KONYA VİLÂYET SALNAMESİ’dir. 1868 tarihli Konya Vilâyet Salnamesi’nde şehrin adının nasıl geçtiğini kontrol ettiğimizde artık geriye dönüşün olmadığını görmekteyiz. (Yusuf Yıldırım alıntı)]

Üç bölümde derlemeye çalıştığım “KARAMAN ADININ KAYNAĞI” yazımızın içerisinde yer yer kelime köküne değindik. Aslında bu konu başlı başına ayrı bir konudur. Ne zamandan beri KARAMAN DEVLETİ denilmeye başlanmıştır konusunu irdeleyeceğiz. Ayrıca “Karamanoğulları Devletinin Sınırları Nereden Nereye” İleri ki günlerde kısmet olursa çalışma konumuz olacak.

Sevgi saygılarımla. Ocak 2017 Ankara

Şerafettin GÜÇ

Karaman Tarihi Araştırmacısı-Yazar

Kaynaklar
1.Bayram Polat Malatya 1999 “Karaman ili dini tarihi ve günümüz inanç coğrafyası” yüksek lisans tezi
2.İ. Rıfkı Boynukalın, “Bütün Yönleriyle Karaman İli” İstanbul, s.7
3.W.M.Ramsey, “Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, çev. Mihri Pektaş, 1960, s. 371, 440.
4.Sami, a.g.e. C. V, s.3644.
5.Fuat Köprülü, “Oğuz Etnolojisine Ait Notlar”, Türkiyat Mecmuası, C. I, İstanbul, 1925, s. 193; İbn-i Bibi (Hüseyin b. Ali el-Câferî er-Rugâdî), el-Avamîrü’l- ala’iye fi’l-Umuri’l-ala’iye, (Selçuknâme), çev., Mürsel Öztürk, C. II, Ankara 1996, s. 202.
6.İbni Batuta, İbni Batuta Seyahatnamesinden Seçmeler, çev. İsmet Parmaksızoğlu, İstanbul, 1993, s. 23.
7.Evliya Çelebi, Seyahatname, Nşr. Mümin Çevik, C. IX, İstanbul 1985, s. 33-34
8. Ahmet Rifat, Lugat-ı Tarihiye ve Coğrafiye, C. V, İstanbul, 1300 s. 280
9. Güç Şerafettin, “Karamanoğlu Atası NURE SOFİ” ISBN: 978-605-9912-90-7 Berikan Yayıncılık 2015 Ankara
10.Güç Şerafettin, “Karamanoğulları Kimliği” ISBN: 978-605-9912-91-4 Berikan Yayıncılık 2015 Ankara
11. Yusuf Yıldırım karamandauyanis.com