KARAMANOĞULLARI COĞRAFYASINDA
MEZAR TAŞLARI ÜZERİNDEKİ SEMBOLİK İFADELER
Osmanlı mezar taşları üzerine kabartma veya oyma olarak işlenmiş motif ve şekillerin sembolik anlamları vardır.
Karamanoğulları coğrafyasındaki mezar taşlarına baktığımız
zaman Orta Asya geleneklerini görüyoruz. Şamanizm etkili olmuş yüzyıllarca.
Belki, bırakıp geldiklerini unutmamak için, onların hatırına hâlâ bu
geleneklerini sürdürüyorlar.
Birkaç yıldır ziyaret ettiğim, her gidişimde aynı
hikâyeleri / destansı anlatımları dinlediğim Taşeli Platosu içerisinde yer alan
tarihi Domitiopolis Antik Kenti, bugünkü
Katranlı Köyü mezarlığı. Bugün
Katranlı, etrafındaki küçük tepelerle ve güzel taş ve ahşap evleriyle birlikte
etkileyici bir köy. Köy merkezinin hemen solunda kalan küçük tepeye
çıkıldığında, bu hemen fark ediliyor. Tepenin diğer yamacı yemyeşil bir vadiye
bakarken, önünüzde de köyün taş işlemeciliğine güzelliğine hayran kalıyorsunuz.
İşte bu köyde cenazeler yüzyıllardır aynı gelenekle
defnediliyor. Mezar işaretlerinin tamamı Kadran Ağacından yapılıyor. Kadın ve
Erkek Mezarlarının sembolleri hemen belli oluyor. Daha yeni yeni mermer mezar
taşı kullanılıyor.
Özellikle Büyük İskender’le başlayan bu devre ait çevrede
onlarca antik kent ve yerleşim merkezi vardır.
Bunlar:
· EİRENEPOLİS: Bugünkü adıyla: (İrnebol: İkizçınar)
· LAUZADOS: Lafsa.
· ZENONOPOLİS: (Uğurlu köristanı-Uğurlu köyü)
· TİTİOPOLİS: (Yukarı İrnebol)
· DOMETİOPOLİS: (Dindebol: Katranlı)
· CLAUDİOPOLİS: (Mut)
· DALİSANDES: (Muhallar, Çamlıca Köyü ve kuzeyi)
· NEOPOLİS: (Yenişehir )-Aşağı İzvit-Aşağı Çağlar köyü
· LALASİS: Yukarı İzvit-Yukarı Çağlar köyü
· BALBASOS: Fariske (Göktepe) Köristanı...
Sembolik ifadelerin çokluğu hayatı anlama ve yorumlama
hususundaki zenginliğin mezar taşına yansımasıdır. Bu zenginliği görmek için
eski mezar taşlarıyla günümüz mezar taşlarını karşılaştırmak kâfidir.
Türk kültür coğrafyasında önce GÖKTÜRK BALBALLARI şeklinde ortaya çıkan, Anadolu'da Selçuklu ve
Beylikler döneminde, gerek içerik gerekse form açısından zenginleşen mezar
taşları, 15. yy.da Osmanlı etkisiyle klasik çizgilerini kazanmaya başlar.
Kültürümüzde çok önemli bir yere sahip olan ve yerli ve yabancı herkesi etkileyen mezarlıklarımız, açık hava müzelerimiz denecek kadar güzel taşlarla süslüdür. Mezar taşları yalın olduğu gibi çok süslü de olabilmektedir.
Mezarda yatan kişinin sosyal hayattaki konumu ekonomik durumu mezar taşına yansımaktadır. Ölen kişinin ekonomik ve sosyal durumu iyi ise; mezar taşı kitabeleri devrin en namlı şairlerine sipariş edilir.
Yazısı meşhur hattatlara yazdırılıp usta hakkaklara işletilir ve ortaya çıkan
mezar taşları da birer sanat eseri olurdu. Türk mezar taşı işçiliği bilhassa
Edirne, Bursa ve İstanbul' da en yüksek seviyesine erişmiştir.
Mezar taşlarından kabirde yatan kişinin kadın, erkek yahut çocuk mezarı olduğu kolayca anlaşılabilir. Çocuk mezarlarının boyları küçüktür.
Kadın mezar taşlarının en dikkat çeken yönü çiçeklerle
süslü olmalarıdır. Ayrıca mezar taşlarında takı olarak kullanılan gerdanlıklar
ve kolyeleri sembolize eden şekiller de bulunur.
Erkek mezar taşları ise, başlıklarından tanınır mezar sahibinin mesleği, bağlı olduğu tasavvuf neş'esi taşın formunun belirlenmesinde önemli göstergelerindendir.
Erkek mezar taşları üzerinde en sık görülen başlıklar
sarık, kavuk ve fes formundaki başlıklardır. Osmanlı mezar taşları üzerinde
kişinin kimliğini belirten sembolik ifadeler çokça kullanılmıştır.
Osmanlı mezar taşlarının, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Devri mezar taşlarına göre en bariz özellikleri daha sade ve yalın oluşlarıdır Son dönem mezar taşlarında natüralist anlatımın daha fazla öne çıktığı görülür.
Şerafettin GÜÇ araştırmasıdır
Karamanoğulları Tarihi Araştırmacısı Yazar
Kaynaklar:
- Osmanlı Mezarlık ve Mezar Taşı Kültür Temelleri
Üzerine Bir Deneme “Mehmet Kökrek”
- Osmanlı
Mezar taşlarının Sırlar “Fatih Çavuş”
- Osmanlı
mezar taşlarının önemi ve sanatsal boyutu Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili Ve Edebiyatı Abd, Türk Halk Bilimi
Bilim Dalı, orcıd: 0000-0002-6379-4405
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder